Kamus Bergerak: Taburan rel keretapi di Malaysia

Perkhidmatan keretapi di Malaysia makin berkembang dari masa ke semasa. Keretapi bermula di Malaysia dengan pembukaan laluan dari Taiping ke Kuala Sepetang yang kini telah pun ditutup dan ditanggalkan. Laluan terbaru bagi keretapi di Malaysia yang sudah dibina adalah laluan MRT Sungai Buloh-Kajang.

Gambar di atas menunjukkan laluan keretapi di seluruh Malaysia. Garisan putih bermaksud laluan sedia ada, merah bermaksud laluan yang ditutup/ditanggalkan manakala biru bermaksud laluan yang dicadangkan, samada dalam pembinaan, tidak diendahkan ataupun hanyalah harapan setingggi gunungggg.... Kebanyakan laluan biru pernah diwartakan dan biasanya diketahui umum. Kesemua negeri mempunyai perubahan samada pertambahan atau pengurangan laluan di negeri masing-masing kecuali negeri Perlis. Negeri Perlis hanya mengalami pengurangan stesen dan hentian (halt) di sepanjang KTM seperti Mata Ayer.

Bagi laluan di Penang, ada tambahan jalur warna iaitu lime green untuk BRT. Walaupun BRT ada kalanya menyerupai laluan bas/busway seperti BRT Jakarta, ada kemungkinan BRT di Penang menyerupai BRT Sunway di Kuala Lumpur dengan laluan jejambat sendiri.

Bagi kawasan Pulau Pinang dan Kedah Selatan, terdapat satu lencongan kecil yang meninggalkan landasan lama di Pinang Tunggal. Dipercayai laluan ini tidak lagi aktif sekitar 2014-2015 untuk projek laluan berkembar KTM Utara Ipoh-Padang Besar.

Untuk pertambahan di kawasan Seberang Perai, terdapat satu laluan monorail yang dirancang menghubungkan Permatang Tinggi ke Butterworth dan Kulim (Permatang Tinggi Line). Selain itu laluan BRT juga dirancang dari Bandar Cassia ke Permatang Tinggi.

Bagi kawasan pulau pula, dua laluan monorail dirancang dari Komtar ke Bayan Lepas (Bayan Lepas Line) dan Komtar ke Ayer Itam (Ayer Itam).

Sebagai sebuah negeri yang pertama dibangunkan perkhidmatan keretapi, Perak juga berada di kedudukan teratas bagi negeri yang paling banyak mempunyai landasan ditutup/ ditanggalkan. Antaranya adalah laluan pertama keretapi di Malaysia iaitu Taiping-Kuala Sepetang, Falim-Tronoh dan Tapah Road-Teluk Intan. Laluan Taiping-Port Weld dibuka pada 1885 dan ditutup pada 1943,jauh lebih awal sebelum kita mencapai kemerdekaan. lagi. Laluan Tronoh pula dibuka sekitar 1908. Tidak diketahui bila laluan ini ditutup. Bagi laluan Teluk Intan, ianya ditutup seawal 1989 kerana kekurangan penumpangan dan jaringan lebuhraya yang lebih baik. Bagi dua laluan yang awal, kemungkinan selain daripada alasan yang sama, kekurangan sumber bijih timah, kos penyelenggaran dan strategi bumi hangus pada zaman Jepun juga mungkin menjadi sebab laluan-laluan ini ditutup. Beberapa kawasan landasan juga digunakan semula sebagai jalan kecil seperti di Teluk Intan.

Seawal 2010, terdapatnya cadangan daripada Kementerian Pengangkutan untuk membina laluan daripada Ipoh ke Lumut untuk memudahkan urusan pengangkutan kargo dari Pelabuhan Lumut,Kampung Acheh ke Ipoh serta menyambungkan perhubungan ke Bandar Manjung dan Setiawan yang merupakan bandar ketiga terbesar di Perak, sekaligus membantu perkembangan bandar pesisir itu.

Di Negeri Selangor terutama Lembah Klang pula menyaksikan banyak pertambahan laluan keretapi melalui perkhidmatan LRT,Monorel dan MRT ke Kuala Lumpur. Kebanyakan laluan lama yang ditutup/ditanggalkan kebanyakannya sudah "diganti" dengan perkhidmatan ini. Antaranya adalah laluan Salak Selatan-Ampang Junction-Jalan Sultan dan laluan Ampang Junction- Ampang yang telah ditutup dan kini dihubungkan LRT Laluan Ampang.

Laluan lain yang ditutup adalah Kuang-Batu Arang-Batang Berjuntai dan Bukit Kuda-Jeram-K.Selangor. Beberapa jalan juga diabadikan sempena landasan ini iaitu Jalan Landasan, Klang dan Jalan Keretapi Lama. Landasan K.Selangor ditanggalkan sekitar 1930 kerana rugi manakala bagi landasan Batang Berjuntai, ditutup ada 1971 kerana wujudnya gerabak diesel menggantikan gerabak stim yang mana sumber arangnya berasal daripada Batu Arang.

Bagi laluan yang dicadangkan sekitar Selangor dan Kuala Lumpur menurut Wikipedia:

1) Laluan ECRL bahagian Selangor daripada Kajang-Putrajaya-Pelabuhan Klang.

2) MRT 2 Sg.Buloh-Serdang-Putrajaya

3) MRT 3 atau MRT Circle Line (projek ini telah pun dibatalkan oleh PM terkini,Tun Dr. Mahathir Mohamad). Laluan ini akan melalui Ampang-Bandar Malaysia-Bukit Kiara-Setapak-Sentul-Ampang)

4) LRT 3 Bandar Utama-Klang

5) HSR bahagian Selangor daripada Bandar Malaysia-Bangi/Putrajaya

6) Laluan Skypark (Subang Airport-Pinggiran Subang-Paya Jaras-Sg.Buloh)

7) Monorel Putrajaya (Kajang-Bangi-Putrajaya-Putrajaya Sentral)

8) Sambungan ERL (KLIA-Sepang-Sendayan-Seremban 2-Seremban)

9) Laluan Port Klang-KLIA-Seremban (kemungkinan diganti dengan ECRL)

Negeri Sembilan juga mempunyai jajaran keretapi yang kurang diketahui masyarakat umum. Terdapat dua landasan yang ditutup di sini, iaitu Laluan Bahau-Juasseh-K.Pilah dan Laluan Seremban-Port Dickson. Laluan Kuala Pilah dibuka pada 1910 dan ditutup seawal 1929 kerana Tuanku Muhammad bertitah bahawa lombong di Parit Tinggi dan Jemapoh yang menggunakan perkhidmatan laluan itu dikatakan merosakkan tanaman padi dan menjejaskan alam sekitar. Landasan ini dipunggah pada 1945 pada zaman Jepun untuk pembinaan landasan di Burma.

Bagi landasan Port Dickson pula dibuka pada 1891 dan ditutup pada 2008, boleh dikatakan laluan jajaran terakhir keretapi penumpang yang ditutup di Malaysia yang tidak melibatkan laluan utama Padang Besar-JB Sentral. Dikatakan antara punca penutupannya adalah kerana berlakunya kemalangan iaitu keretapi tergelincir yang memuatkan gas LPG dan diesel dari Pusat Penapisan Port Dickson di Tapis Minyak tergelincir di Kampung Pulai, Kuala Sawah, Rantau. Penutupan kilang Castrol juga menyumbang kepada penutupan laluan ini. Laluan ini cuba dihidupkan kembali oleh bekas Menteri Besar terdahulu dengan mencadangkan perkhidmatan komuter di sini.

Bagi laluan baru, antaranya adalah ECRL bahagian Negeri Sembilan iaitu Jempol-K.Klawang-Kajang, dan juga sambungan ERL iaitu KLIA-Seremban. HSR juga mempunyai satu stesen di sini iaitu di Seremban.

Melaka hanya mempunyai dua stesen keretapi iaitu di Batang Melaka dan Pulau Sebang di sempadannya. Bagaimanapun, suatu ketika dahulu, ianya mempunyai jajaran dari Pulau Sebang/Tampin ke Alor Gajah, Melaka Pindah ke Bandaraya Melaka. Ianya dibuka pada 1905 dan dibongkah keluar semasa zaman Jepun untuk pembinaan landasan di Burma.

Bagi laluan baru, HSR mempunyai satu stesen iaitu Melaka di sini. Selain itu, terdapatnya cadangan untuk projek Melaka Aerorail (tidak ditanda di dalam peta) dengan 10 stesen iaitu Tol Ayer Keroh, Zoo Melaka, MITC, Majlis Bandaraya, Melaka Mall, Hospital Melaka, Melaka Sentral, Hang Tuah Mall, Stadthuys, dan Dataran Pahlawan.

Bagi negeri Johor, sejarah keretapi di sini agak unik. Bila mana setiap jajaran bersambung dengan laluan utama Padang Besar-Johor Bahru, laluan yang ditutup/ditanggalkan iaitu Laluan Muar-Parit Jawa kendalian Muar State Railways. Laluan ini dibuka sekitar 1890 dan ditutup pada 1929 kerana kos penyelenggaraan dan pembukaan jalan baru ke Parit Jawa iaitu Jalan Abdul Rahman. Sekiranya laluan ini masih ada, mungkin ia akan dipanjangkan hingga ke Batu Pahat, Parit Raja/Yong Peng , Ayer Hitam kemudiannya bersambung ke Kluang. Laluan ini akan menjadi agak menguntungkan memandangkan Batu Pahat dan Muar merupakan bandar kedua dan ketiga terbesar di Johor.

Untuk laluan baru pula, Johor agak bertuah kerana mempunyai 3 stesen HSR iaitu Muar,Batu Pahat dan Iskandar Puteri. Selain itu, laluan Pasir Gudang dan Gelang Patah juga boleh dinaiktaraf kepada laluan keretapi penumpang. Beberapa stesen juga pernah wujud di sini iaitu stesen Plentong,Gelang Patah dan Skudai. BRT juga akan diwujudkan di Johor Bahru berbanding LRT dengan 3 laluan iaitu Laluan Tebrau (JB Sentral-Tebrau),Laluan Skudai (JB Sentral-UTM) dan Laluan Medini (JB Sentral-Pantai Lido-Medini).

Di Pahang pula, terdapat satu laluan yang ditutup dan satu laluan baru. Bagi laluan baru, ECRL bahagian Pahang akan dibina menghubungkan Cherating, Gambang, Maran, Mentakab dan Triang. Laluan ini akan mengubah ekonomi Pahang kerana menghubungkan Mentakab dengan ibu negeri. HSR juga mempunyai beberapa stesen di Terengganu iaitu Kemaman, Kemasik, Penarik, K.Terengganu dan Kampung Raja.

Untuk laluan yang ditutup pula ialah Laluan Kuantan (Gebeng)-Chukai-Kerteh yang didedikasikan untuk mengangkut minyak dari Kerteh ke Pelabuhan Kuantan. Laluan ini mula beroperasi pada tahun 2004 dan tamat pada 2010, maka bolehlah ia dinobatkan laluan keretapi terakhir yang ditutup. Walaupun ianya ditutup pada zaman di mana media sosial sudah mula meluas, ironically agak susah untuk mencari punca penutupan laluan ini and I always ended up in political blog rather than information blog. Antara hujah yang diberikan adalah laluan itu tidak selamat dan infrastrukturnya yang substandard.

Bagi Terengganu, selain daripada Laluan Kuantan-Kerteh, Laluan Dungun (Sura Gate/Sura Jeti)-Bukit Besi juga adalah landasan lain yang ditutup. Pada masa kegemilangannya, pekerja lombong besi di Bukit Besi menaiki tren ini dari bandar Dungun. Dikatakan laluan ini ditutup sekitar 1970-an kerana lombong besi yang menjadi nadi rel ini telahpun ditutup.

Di Kelantan pula, HSR terhenti di Kota Bharu, stesen terakhir bersama sebuah lagi stesen iaitu Tok Bali. Terdapat satu laluan yang ditutup iaitu Laluan Pasir Mas-Rantau Panjang. Ianya dibuka pada 1921 dan Antara alasannya adalah untuk mengelakkan penyeludupan dan juga berlakunya pertindihan antara KTM dan State Railways of Thailand. Kalau laluan di Terengganu sukar untuk dicari punca penutupan di Internet, bagi laluan ini agak mustahil untuk mencari tarikh penutupan laluan ini. Adalah kemungkinan besar laluan ini ditutup lebih lewat berbanding laluan Dungun dan laluan Port Dickson memandangkan ianya dianggap masih dibuka pada kemaskini Wikipedia terbaru.

Bagi Sabah, terdapat satu laluan yang ditutup iaitu Laluan Weston manakala laluan asal juga dipendekkan dengan penutupan stesen Kota Kinabalu dan stesen Melalap. Punca penutupan laluan ini dikatakan kerana kos operasi laluan yang jarang digunakan serta perkembangan jalan raya baharu. Laluan Weston ditutup pada 1963, diikuti Melalap pada 1970 dan Kota Kinabalu pada 1974.

Laluan baharu yang dirancang adalah Pan Borneo Railway. Namun, laluan ini lebih banyak dibincangkan oleh media Indonesia di Kalimantan berbanding di Malaysia memandangkan perhatian lebih tertumpu kepada pembinaan Lebuhraya Pan Borneo. Terdapat juga khabar tentang cadangan LRT namun tidak banyak peta laluan yang didedahkan samada rasmi atau oleh train enthusiast.

Sarawak yang berjiran dengannya turut disambungkan laluan Pan Borneo ini untuk disambungkan ke Kalimantan melalui Kuching-Sambas. Berbanding Pan Borneo Railways yang jarang diberi pencerahan, terdapatnya pendedahan di media tentang cadangan jajaran Samalaju-Tanjung Manis yang akan menjadi pemangkin zon Sarawak Tengah dengan menghubungkan Bintulu, Tatau, Mukah, Dalat, Sibu, Bintangor dan Sarikei.